Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Azərbaycanın ilk veb saytı (1995)

ANA SƏHİFƏ  >>  XƏBƏRLƏR  >>  NƏŞRLƏR

Böyük şairin istiqlal, Vətən, millət və dil uğrunda mübarizələri
09.08.2017 09:08
  • A-
  • A
  • A+

Böyük şairin istiqlal, Vətən, millət və dil uğrunda mübarizələri

O, artıq tarixin bir parçasıdır. Hərçənd, elə sağlığında da canlı tarix idi və sadəcə istedadlı söz ustası deyil, millətinin varlığı, taleyi, ruhu ilə qovuşmuş bir yurd fədaisi olmaq məsudluğu və məsuliyyəti ona cavan vaxtlarından nəsib olmuşdu.

Bəxtiyar Vahabzadə İkinci Dünya müharibəsindən sonra ədəbiyyata gələrək elə ilk addımlarından da diqqətləri cəlb etmiş, söz sərraflarını diksindirməyi bacarmış parlaq qələm sahibi idi.

60 ildən artıq bir müddətdə hərarətli qəlbi, yorulmaz qələmi, buxovsuz və hüdudsuz düşüncələri ilə millətinə xidmət etdi.

Bəxtiyar Vahabzadə gülə-gülə bu qəmli əhvalatı danışardı ki, bir dəfə Xudu Məmmədovgildə imişlər. 

Bəxtiyar müəllim "Azərbaycanın gələcəyi, müstəqilliyi və Türkiyə Cümhuriyyəti, bu babətdə ən böyük arzunuz" söhbətini ortaya atır. Özü mülahizələrini bölüşür, deyir ki, ən ali istəyim parçalanmış Azərbaycanı birləşmiş və xoşbəxt görməkdir, Nurəddin Rzayev fikirlərini söyləyir, arzulayır ki, kaş Azərbaycan dünyanın qabaqcıl ölkələri kimi parlaq bir inkişafa çataydı. Növbə çatır Xudu müəllimə. Qayıdır ki, mənim bu baxımdan ən böyük arzum odur ki, günlərin birində qapım döyülsün. Açıb görüm ki, gələn türk ordusunun əlində süngülü tüfəng olan əsgəridir. Xəbər alsın ki, kommunist Xudu Məmmədov bu mənzildə yaşayır? Cavab verim ki, bəli, mənəm. Desin: "Türkiyədən gəlmişik ki, Azərbaycandakı sonuncu kommunist olan Xudu Məmmədovu güllələyək!"

Rəhmətliklər Nurəddin müəllim də, Xudu müəllim də, Bəxtiyar müəllim də 1970-ci illərin sonlarında baş vermiş bu əhvalatı sonralar təbəssümlə xatırlayırdılar. Lakin məsələnin gülüşsüz, acı tərəfi odur ki, SSRİ-nin laxlayıb çökə bilməsi ehtimalı 1970-ci illərdə bu qədər qeyri-adi, fantastika, xülya kimi idi).

Həmin telefon söhbətindən 10 il sonra Bəxtiyarın Azərbaycanı istiqlalına çatdı. Azadlıq, müstəqilliksə heç vaxt öz-özünə, kiminsə töhfəsi kimi qızıl boşqab içərisində nazil olmur. Onun uğrunda mübarizələrə qatlaşmasan, o amalı müdam bağrının başında bəsləməsən, istiqlal gələrmi?

Bəxtiyarsa bu daşlı-kəsəkli, bəzən həyatını, bəzən azadlığını, bəzən özünün və ailəsinin bütün gələcəyini itirmək təhlükələriylə dolu yolun dönməz yolçuluğunu ilk gəncliyindən intixab etmişdi.

Daha 10 il ötdü. Sonra daha bir neçə il. 

Bəxtiyarın 90-ı onsuz yetişdi, ölməz şair 100 yaşına, ondan sonrakı yuvarlaq ildönümlərinə səmt götürdü.

90-ı gələndə Bəxtiyar artıq həyatda yox idi, Şəhriyarsa ondan da əvvəl gedib.

Ancaq böyük, müqəddəs arzuları ilə bərabər ən sönməz ümidləri də insanlara yadigar qalıb.

Bu sözləri Bəxtiyar Şəhriyara və əslində, otaylı-butaylı bütün Azərbaycana söyləyirdi:

İnamdır yaşadan bizi, ey ustad,

O bizi yaşatdı, biz də arzunu.

İnsan ölməyibsə, qurtarmır həyat,

Həyatın sonudur inamın sonu.

Bəxtiyar Vahabzadə dilimizin aşiqi idi, vurğunu idi.

Bəlkə də aşiqi, vurğunu deyimlərindən daha dəqiq, əsl yerinə düşəni "Məcnunu idi" ifadəsidir. Dilimizin saflığı, qorunması, cəmiyyətdə layiq olduğu yüksək mərtəbəni tutması üçün o, ömrü boyu mübarizə apardı. 

Sovet dövründə mətbu sözün xalqa çatanadək qat-qat senzuralardan keçməyə vadar olduğu çağlarda Bəxtiyar dil mübarizələrini bəzən üstüörtülü deyişlərlə, Ezop diliylə bəyan edirdi. Qanan onsuz da qanırdı, lap elə həmin yazıların nəşrinə, çapına icazə verən senzorlar da anlayırdılar. Və o çılğın vətənçi şeirlərin qarşısını almırdılar. Axı həmin senzorlar özləri də azərbaycanlı idilər.

1967-ci ildə sovet ideoloji maşınının qan-qan deyən vaxtlarında Bəxtiyar Vahabzadə "Latın dili" adlı bir ittihamnamə yazıb. Yox, buna sadəcə gözəl şeir demək yetərli deyil.

Latın dili!

Hər sözündə dünya boyda yük daşıyır.

Latın dili!

Millət ölüb, dil yaşayır.

"Ana" deyən, "torpaq" deyən, 

"Vətən" deyən yox bu dildə.

Ancaq yenə yaşar bu dil,

Sabah bizim ərzimizin

Sərhədindən o yana da

Qoşar bu dil.

Bəlkə bütün ulduzları

Gəzər bu dil.

Döyüşlərdə zəfər çalıb,

Ölən ərə bənzər bu dil.

Vətəni yox, Milləti yox,

Yaşar özü.

Elmlərin təməlidir

əvvəl sözü, axır sözü.

Şeirin sonunda tarixin yanında guya şeirin yazıldığı yeri də nişan verir: Kasablanka. Şeirin içərisində də işarə edir ki, guya əhvalat vaqe olur uzaq Atlantika sahilində. Ancaq həmin o illərdə bu şeiri oxuyan hər azərbaycanlı gözəlcə başa düşürdü ki, burada söhbət küncə sıxışdırılmış, yüksək kürsülərə yolunu rus dilinin bağladığı azərbaycancadan gedir.

...Atlantika sahilində

Coşa-coşa

Daşa-daşa: 

Mən azadam, mən xoşbəxtəm, -

Deyir natiq yad dilində.

Söylə, natiq,

İndi nəyə inanaq biz -

Qulağamı, ya gözəmi?

Əmələmi, ya sözəmi?

"Mən azadam, müstəqiləm" sözlərini

Öz dilində deməyə də

İxtiyarın yoxsa əgər, de, kim sənə azad deyər?

Söylə, necə azadsan ki, 

Komalarda dustaq olub ana dilin?

Böyük-böyük məclislərdən itirilib ilim-ilim.

...Sən dərdə bax,

Vətən də var,

Millət də var,

Ancaq onun dili yoxdur.

Elə bil ki,

Güzgü kimi hamar, şəffaf royalın var,

Dili yoxdur.

İndi söylə,

Hansı dilə ölü deyək?

Vətən varkən, Millət varkən

Kiçik, yoxsul komalarda

dustaq olan bir diləmi?

Yoxsa uzun əsrlərdən

keçib gələn, xalqı ölən,

özü qalan bir diləmi?

1999-cu il idi, o vaxtlar çalışdığım Bakıdakı Amerika Universitetində Azərbaycanşünaslıq lektoriyası təşkil etmişdim. Ayda bir-iki dəfə tariximizlə, milli kimliyimizlə, dilimizlə, ruhumuzla bağlı bir məruzə qoyurduq və hansısa görkəmli mütəxəssisin etdiyi o çıxışı dinləmək, müzakirələrə qatılmaqçün Azərbaycanın ən seçmə ziyalılarını dəvət edirdim.

Bəxtiyar müəllim həmin görüşlərin əksərinə təşrif gətirirdi.

Yadımdadır ki, ilk gəlişi vaxtı bir pərtlik də yaşanmışdı.

Nurəddin Rzayevlə gəlmişdi.

Universitetə vədələşdiyimiz saatdan 10-15 dəqiqə tez çatdıqlarından onları həyət qapısında qarşılamağa çıxmağımı gözləmədən özləri əraziyə daxil olublarmış və elə ilk tuş gəldikləri tələbələrin birindən soruşublarmış ki, iclasın keçiriləcəyi zal haradadır?

Uşaqlar öz aralarında ingiliscə söhbət edirlərmiş, bu da təbii idi, çünki həmin universitetdə təhsil ingiliscəydi. Üstəlik, bu tələbələrdən bir çoxu dil vərdişlərini dərinləşdirmək, mükəmməlləşdirmək üçün bir il-ilyarım ABŞ-da amerikan ailələrində yaşamışdılar.

İşin tərsliyindən Bəxtiyar müəllimin ilk rastlaşdığı, öz aralarında ingiliscə danışan bu tələbələr həm də orta məktəbin rus bölməsini bitirdiklərindən rusca onlarçün elə ana dili kimiydi. Və Bəxtiyar müəllimgil onlardan tədbirin keçirildiyi zalın yerini xəbər alanda həmin tələbələr aralarındakı ingiliscə söhbətlərini kəsərək ədəblə rusca cavab verirlər ki, düz gedin, sonra bir qədər sola burularsınız.

Bəxtiyar müəllimi od götürür və onların üstünə qışqırır ki, bu nə deməkdir, niyə öz ana dilinizi bəyənmirsiniz, nəyə görə azərbaycancaya belə alçaldıcı münasibət bəsləyirsiniz?

Uşaqlar bu gözlənilməz sərt münasibətdən çaşıb qalırlar.

Əhvalatı bir neçə dəqiqə sonra Bəxtiyar müəllim özü mənə danışdı və deyəsən, yeniyetmə tələbələrlə belə kəskin danışdığına görə peşmanlıq da keçirirdi. Qayıtdı ki, vallah, bu dil məsələsində lap xəstə kimi olmuşam, hərdən heç əsəblərimi idarə də edə bilmirəm.

Amma bu nə həmin günün əsəbi idi, nə də bundan əvvəlki 3-5 ilin hirsi. Çox illər öncə, yəqin ki, oxşar vəziyyətin yaratdığı başqa bir nigaranlıq ona bu misraları dedirtmişdi:

Bilmirsənsə dilini, sən Vətənin üzünə istəmədən ağ oldun.

Sən özünə bir ögey, özgəyə yamaq oldun.

...Bilsən də yad dilini lap yadın özü kimi,

Səni doğma bildimi? Bilməyib, bilməyəcək!

Ona "can, qurban" desən, o, haqqını yeyəcək.

Ürək qızdırmayacaq sənə "özgəsən" deyə,

Sənin özününkü də satılmış biləcəkdir qardaşını özgəyə.

...Öz doğma övladına doğma ana dilini

Öyrətməyən analar.

Bəs ana adlanmağa sizin haqqınızmı var?!

Dilinizi danırkən özünüzü dandınız,

Ancaq bu alçaqlığı siz ucalıq sandınız.

Ey kökündən ayrılıb öz-özündən qaçaqlar,

Əmin olun, sizi də bir zaman danacaqlar!

Müstəqillik əldə etdik, bir gəlmə dilin Azərbaycandakı bro-bro əyyamları ötüb-keçdi, ancaq bu yandan ingilis dili hər tinbaşı boy verməyə üz qoydu. Əskidən qalmış - "xaricdən gələn mal şirin olar" - şakərimizlə girəvə düşdükcə indi ingilis dilinin Azərbaycan dilindən qabağa çıxarılmasına başlandı. 

Bəxtiyar yenə coşdu:

Bir zaman ruscaydı reklam işıqlar,

İndi ingiliscə dürtülür gözə.

İtin də dilinə hörmətimiz var,

Təkcə öz dilimiz yaramır bizə.

Bəxtiyar belə Bəxtiyar idi. O, milli dil, milli ruh məsələlərində ömrü boyu belə barışmaz, bu cür dönməz, belə güzəştəgetməz oldu.

Bəxtiyarsızıq, lakin Bəxtiyar Vahabzadənin narahat ruhu milləti ilə bir yerdədir. Dünən belə idi, indi belədir, gələcəkdə də belə olacaq. Və ən böyük dilək də odur ki, sevimli şairin Vətənə və millətə bağlı bütün ülvi arzuları parlaq bir gerçəyə dönsün, "bəxtiyar" kəlməsinin səadət siqləti yaxın bir sabahın qoynunda tam doğrulsun!

Bəxtiyarın bəxtiyar olacağı günlər Millətin və Yurdun da hər an intizarında olduğu məsud tarix anlarıdır! O əziz günlərin hökmən gələcəyinə hamıdan çox inanan elə Bəxtiyar Vahabzadənin özü idi və bu bəxtiyar gəlişin niyə labüd olduğunun səbəbini də söyləmişdi: "Axı dünya fırlanır!"

Rafael Hüseynov, akademik, Milli Məclisin deputatı 

525-ci qəzet

  • Paylaş: